Wat is botanische kunst?
Een botanische tekening of schildering van een plant toont een gedetailleerde en wetenschappelijk verantwoorde weergave van een plant of delen van een plant, met aandacht voor de specifieke kenmerken die de plant van andere onderscheidt. De afbeelding kan een prototype of een portret van een individuele plant zijn.
De hedendaagse botanisch kunstenaar bouwt voort op een eeuwenoude traditie waarbij onderzoek, correcte weergave van het onderwerp en creativiteit in compositie en beeldtaal worden gecombineerd.
De geschiedenis
Hoe oud de kunst van het weergeven (op een wetenschappelijk verantwoorde wijze) van planten is weet niemand precies. Er zijn echter houtsneden bekend van rond 1500. In 1484 verscheen het Latin Herbarius en rond 1500 Ortus Sanitatis. Dit waren echter meer folkloristische weergaven van de plant. Het werd dan ook meer gebruikt als decoratieve illustraties dan een correcte weergave te geven van de plant die beschreven werd. De proporties waren vaak niet goed en de lijnvoering was nogal grof. Niet veel later, 1530-1540, kwamen er echter kunstenaars die de planten wel correct wilden weergeven en ook zo goed houtsnijwerk konden maken dat er heel gedetailleerde afbeeldingen kwamen van planten.
Vanaf die tijd kennen we ook de eerste aquarellen bijvoorbeeld van Jacques Le Moyne de Morgues. De meeste van deze vroege platen werden gebruikt in kruidenboeken voor medicinale doeleinden. Het waren dus in eerste instantie niet de botanici voor wie de boeken bestemd waren maar voor artsen en apothekers.
In de 17e eeuw ontstond er een trend in het uitgeven van het ‘florilegium’ (wat letterlijk vertaald bloemenboek betekent). In deze boeken is de tekst ondergeschikt aan de afbeelding. Ook werden dergelijke boeken in opdracht geschilderd. Bloemen kwamen meer in de mode. Naast de kruidentuinen, moestuinen en de medicinale tuinen kwamen er ook steeds meer bloementuinen. Dit verklaart de opmars van het florilegium. Florilegia waren zogezegd catalogi van verzamelingen van planten die men in de tuin had. De ‘Hortus Eystettensis’, uitgegeven in 1613, met platen van Basil Besler is misschien wel het bekendste voorbeeld van zo’n florilegium. De afbeeldingen waren gravures die later werden ingekleurd. Doordat dit niet altijd goed gebeurde zijn niet alle gekleurde uitgaven van de beste kwaliteit. De kleuren waren botanisch incorrect of de verf was zo dik aangebracht dat belangrijke details wegvielen. Een andere bekende naam en een voorbeeld voor velen is de kunstenaar Pierre-Joseph Redouté (1759-1840). Hij was hofschilder van koningin Marie Antoinette en schilderde later de collecties rozen en lelies van keizerin Josephine (de echtgenote van Napoleon Bonaparte) in de tuinen van Château de Malmaison.
De botanisch kunstenaar van nu
Botanische tekeningen voor wetenschappelijke doeleinden worden ook vandaag de dag nog gemaakt. Fotografie is een uitstekende aanvulling, maar alleen in een tekening kunnen details helder weergegeven worden, beschadigde delen gerepareerd, en kunnen precies die details naar voren gehaald worden die de wetenschapper het belangrijkst vindt.
De afgelopen jaren is het botanisch tekenen ook buiten de wetenschappelijke wereld sterk in opkomst. Steeds meer mensen ontdekken het plezier van de nauwgezette studie van planten, en de uitdaging om al het moois correct weer te geven.
